سنن ابن ماجة عن أنس بن مالك :
كانَ مَوضِعُ مَسجِدِ النَّبيِ صلى الله عليه و آله لِبَنِي النَّجّارِ ، وكانَ
فيهِ نَخلٌ ومَقابِرُ لِلمُشرِكينَ . فَقالَ لَهُمُ النَّبيُ صلى الله عليه و آله : ثامِنوني بِهِ ، قالوا : لانَأخُذُ لَهُ ثَمَناً أبَداً . قالَ : فَكانَ الَّنبيُّ صلى الله عليه و آله يَبنيهِ وهُم يُناوِلونَهُ وَالنَّبيُّ صلى الله عليه و آله يَقولُ : ألا إنَّ العَيشَ عَيشُ الآخِرَةِ ، فَاغفِر لِلأَنصارِ وَالمُهاجِرَةِ . قالَ : وكانَ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله يُصَلّي قَبلَ أن يَبنِيَ المَسجِدَ حَيثُ أدرَكَتهُ الصَّلاةُ .
سنن ابن ماجة ـ به نقل از اَ نَس بن مالك ـ :
مكان مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله به بنى نجّار تعلّق داشت . در آن، درخت خرما و قبرهاى مشركان بود . پيامبر صلى الله عليه و آله به آنان فرمود : «بهاى آن را تعيين كنيد».
گفتند : هرگز بابت آن ، مبلغى نخواهيم گرفت .
پيامبر صلى الله عليه و آله آن را مىساخت و آنها نيز [سنگ و ملاط] مىرساندند . پيامبر صلى الله عليه و آله مىفرمود : «هان! زندگى همانا زندگى اُخروى است . [خداوندا! ]انصار و مهاجران را ببخشا» .
پيامبر صلى الله عليه و آله قبل از اين كه مسجد را بنا كند ، در هر جا كه وقت نماز فرا مىرسيد ، نماز مىخواند .
------------------------------------------------------
الإمام الصادق عليه السلام :
إِنَّ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله بَنى مَسجِدَهُ بِالسَّميطِ ، ثُمَّ إنَّ المُسلِمينَ كَثُروا فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ لَو أمَرتَ بِالمَسجِدِ فَزيدَ فيهِ ، فَقالَ : نَعَم فَأَمَرَ بِهِ فَزيدَ فيهِ وبَناهُ بِالسَّعيدَةِ ، ثُمَّ إنَّ المُسلِمينَ كَثُروا فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ لَو أمَرتَ بِالمَسجِدِ فَزيدَ فيهِ ، فَقالَ : نَعَم فَأَمَرَ بِهِ فَزيدَ فِيهِ وبَنى جِدارَهُ بِالاُنثى وَالذَّكَرِ ، ثُمَّ اشتَدَّ عَلَيهِمُ الحَرُّ فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ لَو أمَرتَ بِالمَسجِدِ فَظُلِّلَ ، فَقالَ : نَعَم فَأَمَرَ بِهِ فَاُقيمَت فيهِ سَوَاري مِن جُذوعِ النَّخلِ ثُمَّ طُرِحَت عَلَيهِ العَوارِضُ وَالخَصَفُ وَالإِذخِرُ فَعاشوا فيهِ حَتّى أصابَتهُمُ الأَمطارُ فَجَعَلَ المَسجِدُ يَكِفُ عَلَيهِم ، فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ لَو أمَرتَ بِالمَسجِدِ فَطُيِّنَ ، فَقالَ لَهُم رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله : لا عَريشٌ كَعَريشِ موسى عليه السلام فَلَم يَزَل كَذلِكَ حَتّى قُبِضَ رَسولُ اللّه وكانَ جِدارُهُ قَبلَ أن يُظَلَّلَ قامَةً ، فَكانَ إذا كانَ الفَيءُ ذِراعاً وهُوَ قَدرُ مَربِضِ عَنزٍ صَلَّى الظُّهرَ وإِذا كانَ ضِعفَ ذلِكَ صَلَّى العَصرَ .
امام صادق عليه السلام :
پيامبر صلى الله عليه و آله ، مسجدش را با خشت خام ساخت . چون مسلمانان بسيار شدند، گفتند: اى پيامبر خدا! كاش دستور مىدادى بر مسجد بيفزايند .
فرمود: « باشد » .
دستور داد بر آن افزودند و آن را به صورت يكخشت و نيم خشت ، بنا كرد . باز هم مسلمانان ، بسيار شدند و گفتند : اى پيامبر خدا ! كاش دستور مىدادى مسجد را بزرگ كنند.
فرمود: «باشد» .
دستور داد آن را بزرگ كردند و ديوار آن را با آجر يك در ميان افقى و عمودى ، بنا نمودند . سپس گرما بر آنان ، شدّت يافت. گفتند: اى پيامبر خدا! كاش دستور مىدادى سايهبانى بر مسجد مىساختند .
دستور داد تا ستونهايى از تنه درخت خرما بر پا كنند . سپس چوبهاى پهن ، شاخ و برگ خرما و اِذخَر بر آن افكنند و در آن به سر بردند، تا آن كه باران باريد و از [ سقف ] مسجد بر آنان چكيد. گفتند: اى پيامبر خدا! كاش دستور مىدادى مسجد را گِلاندود كنند.
فرمود : « نه ! و سايهبانى همچون سايهبان موسى [كافى است]» .
چنان بود تا آن كه پيامبر خدا از دنيا رفت. ديوار مسجد پيش از آن كه سايهبان بر آن بزنند، به اندازه يك قامت بود. هر گاه كه سايه به اندازه يك گز ـ كه به اندازه آغل بُز بود ـ مىرسيد، نماز ظهر را ، و چون سايه دو برابر آن مىشد ، نماز عصر را مىخواند .
------------------------------------------------------
صحيح البخاري عن عبداللّه بن عمر :
إنَّ المَسجِدَ كانَ عَلى عَهدِ رَسولِاللّهِ صلى الله عليه و آله مَبنِيّاً بِاللَّبنِ وسَقفُهُ الجَريدَ وعُمُدُهُ خَشَبَ النَّخلِ ، فَلَم يَزِد فيهِ أبوبَكرٍ شَيئا وزادَ فيهِ عُمَرُوبَناهُ عَلى بُنيانِهِ في عَهدِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِاللَّبنِ وَالجَريدِ وأعاد عُمُدَهُ خَشَباً ، ثُمَّ غَيَّرَهُ
عُثمانُ فَزادَ فيهِ زِيادَةً كَثيرَةً وبَنى جِدارَهُ بِالحِجارَةِ المَنقوشَةِ وَالقصّةِ ، وجَعَلَ عُمُدَهُ مِن حِجارَةٍ مَنقوشَةٍ و سَقفَهُ بِالسّاجِ .
صحيح البخارى ـ به نقل از عبد اللّه بن عمر ـ :
مسجد [پيامبر صلى الله عليه و آله ] در زمان پيامبر خدا با خشت بنا شده بود و سقفش از شاخه بىبرگ نخل و ستونهايش تنه درخت خرما بود . ابو بكر ، چيزى بدان نيفزود ؛ امّا عمر آن را توسعه داد و بر همان بنيانش
ـ كه در زمان پيامبر خدا بود ـ با خشت خام و شاخههاى نخل و ستونهاى چوبى ساخت . سپس عثمان ، افزايش بسيارى در آن پديد آورد و ديوارش را با سنگهاى نقشدار و گچبُرى ، و ستونهايش را با سنگهاى نقشدار ، و سقفش را با چوب ساج ، بنا كرد .
------------------------------------------------------
سنن أبي داوود عن ابن عمر :
إنَّ مَسجِدَ النَّبيِّ صلى الله عليه و آله كانَت سَواريهِ عَلى عَهدِ رَسولِاللّه صلى الله عليه و آله مِن جُذوعِ النَّخلِ ، أعلاهُ مُظَلَّل بِجَريدِ النَّخلِ ، ثُمَّ إنَّها نَخِرَت في خِلافَةِ أبىبَكرٍ فَبَناها بَجُذوعِ النَّخلِ وبِجَريدِ النَّخلِ ، ثُمَّ إنَّها نَخِرَت في خِلافَةِ عُثمانَ فَبَناها بِالآجر ، فَلَمتَزَل ثابِتَةً حَتَّى الآنَ .
سنن أبى داوود ـ به نقل از ابن عمر ـ :
ستونهاى مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله در زمان خود پيامبر خدا ، از تنه درخت خرما بود . و سقفش با شاخههاى بى برگ نخل ، پوشيده شده بود . در زمان خلافت ابو بكر ، اين چوبها پوسيد و او با تنهها و شاخههاى بىبرگ نخل ، مسجد را بازسازى كرد . چون در زمان خلافت عثمان ، اين چوبها ديگربار فرسوده گشت ، وى آن را با آجر بنا كرد كه تاكنون همچنان پا بر جاست .
------------------------------------------------------
اعلام الورى عن أنس بن مالك :
كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يُصَلّي فِي المِربَدِ بِأَصحابِهِ ، فَقالَ لِأَسعَدِ بنِ زُرارَةَ : اشتَرِ هذَا المِربَدَ مِن أصحابِهِ فَساوَمَ اليَتيمَينِ عَلَيهِ ، فَقالا : هُوَ لِرَسُولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ، فَقالَ رَسولُ اللّه : لا إلاّ بِثَمَنٍ ، فَاشتَراهُ بِعَشَرَةِ دَنانيرَ وكانَ فيهِ ماءٌ مُستَنقَعٌ ، فَأَمَرَ بِهِ رَسولُ اللّهِ فَسيلَ ، وأمَرَ بِاللَّبِنِ فَضُرِبَ ، فَبَناهُ رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله ، فَحَفَرَهُ فِي الأَرضِ ، ثُمَّ أمَرَ بِالحِجارَةِ فَنُقِلَت مِنَ الحَرَّةِ فَكانَالمُسلِمونَ يَنقُلونَها ، فَأَقبَلَ رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله يَحمِلُ حَجَراً عَلى بَطنِهِ فَاستَقبَلَهُ اُسَيدُ بنُ حُضَيرٍ ، فَقالَ : يا رَسولَ اللّهِ أعطِني أحمِلهُ عَنكَ ، قالَ : لا اِذهَب فَاحمِل غَيرَهُ ، فَنَقَلُوا الحِجارَةَ ورَفَعوها مِنَ الحُفرَةِ حَتّى بَلَغَ وَجهَ الأَرضِ ، ثُمَّ بَناهُ أوَّلاً بِالسَّعيدَةِ لَبِنَةً لَبِنَةً ، ثُمَّ بَناهُ بِالسَّميطِ وهُوَ لَبِنَةٌ وَنِصفٌ ثُمَّ بَناهُ بِالاُنثى وَالذَّكَرِ لَبِنَتَينِ مُخالِفَتَينِ ورَفَعَ حائِطَهُ قامَةً ، وكانَ مُؤَخَّرُهُ ذِراعا في مِئَةٍ ، ثُمَّ اشتَدَّ عَلَيهِمُ الحَرُّ ، فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ لَو أظلَلتَ عَلَيهِ ظِلاًّ
فَرَفَعَ صلى الله عليه و آله أساطينَهُ في مُقَدَّمِ المَسجِدِ إلى ما يَلِي الصَّحنَ بِالخَشَبِ ، ثُمَّ ظَلَّلَهُ وألقى عَلَيهِ سَعَفَ النَّخلِ ، فَعاشوا فيهِ فَقالوا : يا رَسولَ اللّهِ لَو سَقَفتَ سَقفاً قالَ : لا عَريشٌ كَعَريشِ موسى ، الأَمرُ أعجَلُ مِن ذلكَ .
إعلام الورى ـ به نقل از اَ نَس بن مالك ـ :
پيامبر خدا [در آغاز ورود به مدينه] با يارانش در فضاى باز پشت خانهها [همان جايى كه خرماها را خشك مىكردند] ، نماز مىگزارد . ايشان به اسعد بن زُراره فرمود : «اين جا را [براى ساختن مسجد] از مالكانش بخر» .
وى با دو يتيم [كه مالك آن جا بودند] بر سرِ قيمت ، گفتگو كرد ، گفتند : آن جا براى پيامبر خدا باشد .
پيامبر خدا فرمود : «نه . حتما بايد خريدارى شود» . سرانجام ، آن جا را با ده دينار خريدند . در آن زمين ، ماندابى وجود داشت كه پيامبر خدا دستور داد آن را به جريان انداختند . سپس دستور داد تا خشت بزنند كه زده شد . خودِ پيامبر خدا ، بناى آن را گذاشت . پس پىِ آن را كَنْد و آن گاه ، دستور داد تا سنگ جمع كنند ، و از ريگزار ، سنگ جمعآورى كردند . مسلمانان ، سنگها را از آن جا مىآوردند . خودِ پيامبر صلى الله عليه و آله هم سنگى را بر روى شكمش گرفته ، حمل مىكرد . اُسَيد بن حُضَير با ايشان رو به رو شد و گفت : اى پيامبر خدا ! آن را به من بده تا برايت ببرم .
فرمود : «نه . برو سنگ ديگرى را ببر» .
سنگها را آوردند و پى را كه كَنْده بودند ، با سنگ همسطح زمين ، بالا آوردند . سپس ديوار را ابتدا خشتْخشتْ و سپس به صورت يك خشت و نيمخشت و آن گاه به صورت نَر و ماده و دو خشتِ مخالف هم چيدند تا ديوار به اندازه قامت يك نفر ، بالا آمد .
عرض مسجد ، يكصد گز بود . گرما ، آزارشان داد . [به پيامبر صلى الله عليه و آله ]گفتند : كاش سايهبانى برايش فراهم كنى !
پيامبر صلى الله عليه و آله ستونهايى با چوب تا ابتداى حياط آن بر پا كرد و بر آن ، شاخه نخل انداخت . مدّتى را در آن سپرى كردند . سپس گفتند : اى پيامبر خدا ! كاش سقفى بر روى آن بسازى !
فرمود : «نه ! سايهبانى همانند سايهبان موسى عليه السلام [كافى است] . كار ، پُرشتابتر از اين است» .